Szlak zamków gotyckich to budowle zachowane często w bardzo dobrym stanie lub odnowione na potrzeby turystów, jednak pojawiają się też obiekty, których walki, wojny i czas nie oszczędziły pozostawiając z nich tylko ruiny, które nie doczekały się renowacji lub obecnie są w trakcie odbudowy. Są to miejsca warte uwagi, z bardzo ciekawą historią, a Szlak ceglasto czerwonych zamków w stylu gotyckim rozciąga się od Mazur i Warmii aż po Kaszuby.
Zamek krzyżacki w Rynie to urokliwa budowla położona na mazurskim wybrzeżu, pomiędzy dwoma jeziorami: Ryńskim i Ołów, z czego jedno stanowiło niegdyś naturalną fosę zamku. Budynek ten powstawał w dosyć odległym czasie, bo od średniowiecza, poprzez nowożytność, aż po wiek XIX, w którym to powstała jego „najmłodsza” część. Pierwotnie był to zamek, podczas wojny pełnił rolę więzienną, natomiast od 2006 roku przekształcony jest w kompleks kongresowo-wypoczynkowy, a jego styl architektoniczny można określić mieszanką gotyku i neogotyku. Obiekt ten znajduje się na Ryńskim Placu Wolności, niestety obecnie budynek przekształcony jest w hotel, a więc zwiedzanie jest utrudnione.
Kolejnym mazurskim przystankiem na Szlaku Zamków Gotyckich jest Zamek krzyżacki w Kętrzynie. Budynek ten stanął w południowo-wschodniej części ówczesnego miasta i składał się z trzech skrzydeł, a na dziedzińcu stała studnia. Najważniejszą częścią było skrzydło północne, z kolei pozostałe części pełniły funkcje gospodarcze. Zamek ten nigdy nie posiadał charakterystycznej dla stylu krzyżackiego wieży i przedzamcza. Miejscowe rzeki i jeziora, z których płynęły fosy stanowiły ochronę zamku. Był on wielokrotnie przebudowywany, niestety spłonął w 1945 roku, a po jego rekonstrukcji wnętrza dostosowane zostały do pełnienia obecnych funkcji, czyli m.in. Muzeum i Biblioteki.
Zamek krzyżacki w Nidzicy to obiekt w miarę dobrze zachowany, pomimo licznych bombardowań, bowiem zamek ten został odbudowany. Głównymi sprawcami zniszczeń są stacjonujący w przeszłości żołnierze francuscy oraz Rosjanie. W jednej z sal do dziś zachowały się freski, choć zniszczone w dalszym ciągu czytelne jest malowidło przedstawiające świętą Weronikę w adoracji aniołów. W piwnicach wież znajdowały się więzienia, nad bramą znajdowała się kaplica zamkowa, przeznaczona dla gości zakonnych, wójta oraz kapelana, z kolei w bocznych skrzydłach budowli mieszkali rycerze, giermkowie i służba zbrojna. Dawniej na dziedzińcu znajdowała się studnia. W późniejszym okresie zbudowano przedzamcze, gdzie znajdowały się stajnie, pracowali rzemieślnicy oraz mieszkała służba. Z kolei drugie nieistniejące już przedzamcze spłonęło w 1748 roku, a na jego miejscu rośnie leciwy dąb. Obecnie zamek jest miejskim centrum biznesu, kultury i rozrywki, można obiekt jednak zwiedzać. Wstęp na przedzamcze i dziedziniec zamku jest wolny, natomiast do muzeum płatny. Cały kompleks otoczony jest XIX-wiecznym parkiem, który dodaje uroku, ale też przysłania widok na zamek.
Zamek krzyżacki w Ostródzie to obiekt wielokrotnie rujnowany i odbudowywany, jego wygląd bardzo zmieniał się na przestrzeni lat, pierwotnie nawet usytuowany był w nieco innym miejscu niż obecnie. Pierwsza wzmianka o Warowni w Ostródzie pochodzi z 1300 roku, wówczas była to budowla drewniano-ziemna, a usytuowana była na wschód od dzisiejszego zamku. Nową budowlę wzniesiono nieco później, ta wersja nie posiadała jeszcze wzniesionych wież. W 1381 roku w Ostródzie znajdowały się dwie budowle stara i nowa niestety obydwie zostały spalone przez litewskie wojska. Zamek ten odbudowano w latach 1407-1410, konstrukcja ta była zbliżona do obecnej, jednak zamek był lepiej zabezpieczony przez fosę i bramę wrzą z mostem zwodzonym. Zamek posiadał sporą artylerię wojskową, która wykorzystana była również podczas bitwy pod Grunwaldem. W obiekcie znajdowało się „małe miasteczko” wraz z służbą, stajniami, rycerstwem, rzemieślnikami i urzędnikami. Zamek uległ ponownemu zniszczeniu podczas pożaru Ostródy w 1788 roku. Następnie do ocalałego gotyckiego parteru dobudowano piętro, gdzie znajdowały się urzędy, a później mieszkania. Stropy zamku były drewniane, zaś w piwnicy ceglaste. Budynek znacznie zeszpecono podczas działań wojennych, a w 1945 roku został doszczętnie spalony przez Armię Czerwoną. Odbudowę rozpoczęto kilkanaście lat później i zakończono 1996 roku, obecnie w zamku znajduje się centrum kultury, biblioteka, galeria oraz muzeum, które można zwiedzać.
Wkraczając w Warmińską cześć Szlaku Zamków Gotyckich, warto zawitać do Olsztyna a dokładniej do Zamku Kapituły Warmińskiej w Olsztynie. Zamek ten powstał w latach 1346-1353, składał się wówczas z jednego skrzydła, otoczony był murem oraz fosą i posiadał most zwodzony. W kolejnych okresach zbudowano kolejne skrzydło, a wieżę, która pierwotnie była w kwadracie przebudowano na okrągłą, z kolei wszystkie mury wywyższono i wzmocniono łącząc je z murami miejskimi. Zamek ten należał do Kapituły Warmińskiej i stanowił siedzibę administratora jej dóbr ziemskich, najsłynniejszym administratorem był Mikołaj Kopernik. W zamku gościło także wiele wybitnych jednostek, takich jak: wspomniany Mikołaj Kopernik, Jan Dantyszek, Marcin Kromer, czy Ignacy Krasicki. Zamek z czasem utracił militarne znaczenie i zaczął być przekształcany zarówno pod względem przeznaczenia jak i wyglądu m.in. osuszono fosę, a most zwodzony zastąpiono groblą. Obiekt przeszedł także gruntowny remont, podczas którego niestety naruszono wiele fragmentów zabytku, na jednej ze ścian zachowała się jednak oryginalna tablica astronomiczna. Natomiast w dawnym refektarzu oraz komnacie administratora znajdują sklepienia kryształowe z ok. 1520 roku. Obecnie na zamku funkcjonuje Muzeum Warmii i Mazur.
Kolejnym obiektem na warmińskiej części szlaku jest Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim. Jest to obiekt, który należy do najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej nie tylko w Polsce. Budowę rozpoczęto w XIV wieku, budynek został wzniesiony na planie kwadratu. Wybudowany w widłach rzek Łyny i Symsarny zamek chroniony był dodatkowo murami obwodowym i fosami, a w jego południowej części zlokalizowano podzamcze, które od zamku, a dokładniej bramy wejściowej na dziedziniec dzieliła sucha fosa, zachowana z resztą do dzisiaj. Naroża zamku zdobią wieże, w narożu północno-wschodnim usytuowana jest wieża wysoka, natomiast w pozostałych narożach znajdują się wieżyczki na konsolach, które dobudowano do zamku po pożarze w 1442 roku. Architektura zamku uzupełniona była o dobudowany w 1673 roku pałac, znajdujący się przy południowym skrzydle zamku, z którego korzystali biskupi, budynek został jednak rozebrany niespełna 200 lat później, a obecnie pozostał tylko zarys fundamentów. W piwnicach zamku znajdowały się składy żywności, więzienia i piece, natomiast na parterze była kuchnia, browar, piekarnia, szkoła, obecnie w tych pomieszczeniach znajdują się sale ekspozycyjne, które dostępne są dla turystów zwiedzających zamek.
Pierwszym obiektem od wschodniej strony pomorskiej części Szlaku Zamków Gotyckich jest Zamek Kapituły Pomezańskiej w Kwidzynie. Jest to czteroskrzydłowa budowla, której naroża akcentowane są kwadratowymi wieżyczkami, z wyjątkiem naroża południowo-wschodniego, gdzie znajduje się wysoka wieża będąca jednocześnie dzwonnicą katedry. W odległości 55 metrów od zachodniej strony budowli znajduje się największe na terenie państwa krzyżackiego gdanisko, czyli wieża sanitarno-obronna. Gdanisko to połączone jest z zamkiem najdłuższym na świecie gankiem wspartym na 5 arkadach. Z kolei w północnej części znajduje się tzw. małe gdanisko, które połączone z budynkiem jest gankiem wspartym na 2 arkadach. Budowę zamku rozpoczęto ok. 1322 roku, a zakończono w drugiej połowie XIV wieku. Skrzydła północne i zachodnie rozebrano pod koniec XVIII wieku, a cały zamek był wielokrotnie przebudowywany w celu zaadaptowania go do danych funkcji instytucji znajdujących się w nim na przestrzeni lat. Podczas Wojny Księża i podpaleniu Kwidzyna zamek poważnie ucierpiał, a podczas prac remontowych rozebrano narożne wieże, które budynek posiadał pierwotnie. Zamek był niegdyś rządową rezydencją, w której gościł car Rosji, po pierwszym rozbiorze polski stał się siedzibą sądu, następnie sądu i więzienia a w czasach wojennych był miejscem hitlerowskiej szkoły, aż do końca II wojny światowej. W roku 1949 został przejęty przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, obecnie w obiekcie mieści się Muzeum w Kwidzynie, a od 2018 roku zespół zamkowo-katedralny posiada status pomnika historii.
W kociewskim, nadwiślańskim miasteczku znajduje się Zamek krzyżacki w Gniewie. Budynek zbudowany na planie czworoboku, na przełomie XIII i XIV wieku, był najpotężniejszą twierdzą zakonu krzyżackiego znajdującą się na lewym brzegu Wisły. Pierwotnie należący do krzyżaków, w późniejszym czasie odbity przez polskich rycerzy, jednak przechodził jeszcze potem z rąk do rąk, a na przestrzeni tych sporów był niszczony przez pożar. Po włączeniu zamku do polski stał się on siedziba starostów i był remontowany, podczas Potopu, na krótki czas zajęły go wojska szwedzkie, kiedy to zamek pełnił rolę więzienia dla jeńców. Po I rozbiorze Polski zamek przejęły Prusy, w tym okresie budynek pełnił rolę spichlerza został również przebudowany. Podczas kolejnej przebudowy rozebrano dużą, czworoboczną wieżę w narożu wschodnim zastępując ją wieżyczką, zburzono też gdanisko, zasypano fosy i przebito nowe otwory okienne, zmieniając przy tym wygląd zewnętrzny zamku. Gniew wrócił do Polski po zakończeniu I wojny światowej, jednak został poważnie zniszczony w wyniku pożaru w 1921 roku. Z kolei podczas II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne urządziły na zamku wiezienie dla Polaków. W drugiej połowie XX wieku rozpoczęła się odbudowa zamku, podzielona na dwa etapy, pierwszy odbył się z inicjatywy Zakładów Mechanizmów Okrętowych „FAMA”, drugi zaś zainicjował Urząd Miasta i Gminy. Obecnie na zamku odbywają się turnieje rycerskie, pokazy kowalstwa artystycznego i inne imprezy, organizowana jest też coroczna inscenizacja bitwy stoczonej pod Gniewem z 1626 roku. Z kolei liczne komnaty zaaranżowane zostały na apartamenty o standardzie hotelu.
Zdecydowanie największym i jednocześnie najbardziej znanym obiektem na szlaku jest Zamek krzyżacki w Malborku, który znany jest nie tylko w Polsce, bowiem jest on jednym z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Zamek to trzyczęściowa twierdza obronna składająca się z podzamcza, zamku średniego i zamku wysokiego, a jego kubatura wynosi ponad 250 000m3. Pierwotnie zakon krzyżacki nazwał zamek Marienburg, czyli Gród Marii, w zamku tym przebywał wielki mistrz krzyżacki, a sam Malbork był stolicą państwa krzyżackiego. Usytuowana na prawym brzegu Nogatu twierdza wzniesiona była przez zakon krzyżacki w kilku etapach od roku 1280 do połowy XV wieku. Na przestrzeni lat zmieniała się tez jego funkcjonalność pierwotnie należący do krzyżaków, potem stanowił rezydencję królów Polski, następnie przekształcany był w siedzibę Prus Królewskich, później Komisji Morskiej. W kolejnych latach został zdewastowany, wówczas po kilku latach zaczęto go rekonstruować, następnie znów został zniszczony w roku 1945, a dwa lata później rozpoczęto ponowną rekonstrukcję. W roku 1949 wpisany został do rejestru zabytków, a za pomnik historii uznano go w 1994 roku. O ogromnej wartości zabytku świadczy jego wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO, który miał miejsce w 1997 roku. Obecnie zamek wraz z przepięknymi widokami, które go otaczają dostępny jest dla turystów, w twierdzy bowiem znajduje się siedziba Muzeum Zamkowego w Malborku.
Z kolei rolę przyczółka osłaniającego od południa warownię malborską odgrywał Zamek krzyżacki w Sztumie. Wybudowany został w pierwszej połowie XIV wieku, na planie wielokąta z dwiema wieżami, a wzniesiony został w miejscu staropruskiego grodu. Pierwotnie obiekt ten był w rękach krzyżaków, lecz potem został przejęty przez Prusy Królewskie, stanowił też przez długie lata rezydencję polskich starostów. Został zniszczony w wyniku starć polsko-szwedzkich, a przez pruskie władze częściowo rozebrany. Po XIX-wiecznych rozbiórkach zachowały się: główne skrzydło południowe, fragmenty skrzydła wschodniego, brama wjazdowa, studnia oraz fragmenty dwóch baszt i murów obronnych. Obecnie w mieście organizowane są turnieje rycerskie i pokazy walk, na zamku odbywają się także plenery i wystawy malarskie, a sam zamek od 2018 roku stał się siedzibą oddziału Muzeum Zamkowego w Malborku.
Zamek krzyżacki w Nowem nad Wisłą usytuowany jest przy Placu Zamkowym, nad Wisłą. Wybudowany został w połowie XIV wieku przez zakon krzyżacki, na miejscu pomorskiego kasztelu. Niegdyś wschodnie skrzydło główne i północne pomocnicze, uzupełnione murami i wieżami. W XV wieku był siedzibą starostów nowskich, został mocno zmiażdżony podczas wojen szwedzkich. Po pierwszym rozbiorze został w znacznym stopniu rozebrany przez władze pruskie. Natomiast zachowane skrzydło przekształcono w zbór ewangelicki. Obiekt w owym czasie pełnił funkcję magazynu i remizy, a w latach siedemdziesiątych XX wieku rozpoczęto adaptację zamku na obiekt upowszechniania kultury. Obecnie jest on siedzibą Centrum Kultury „Zamek”.
Najbardziej wysunięty na zachód szlaku obiekt to Zamek krzyżacki w Bytowie. Budynek wzniesiony został na wzgórzu górującym nad miastem, na przełomie XIV i XV wieku. Zamek zbudowano na planie prostokąta, a w narożach powstały trzy okrągłe baszty oraz jedna kwadratowa wieża, od strony północnej. Zaś przy północno-zachodnim skrzydle dobudowano dom, w którym znajdowały się kaplica, refektarz i mieszkanie prokuratora, z kolej przy południowo-zachodnim skrzydle wzniesiono kuchnię wraz z magazynem żywności. Brama wjazdowa znajdowała się z północno-wschodniej strony, a zabezpieczona była fosą i mostem zwodzonym. Nowością w tym zamku była warownia z możliwością wykorzystania broni palnej, ponieważ był to jeden z najpóźniej zbudowanych zamków krzyżackich. Obiekt pierwotnie w rękach krzyżaków, na chwile przejęty przez Polskę po czym zwrócony w ręce pierwszych właścicieli. Następnie ponownie przejęty przez wojska polskie, na mocy czego został przekazany w ręce książąt pomorskich. W tym okresie miejsce miało kilka rozbudowywań obiektu, a wojna trzynastoletnia przyniosła jego niewielkie zniszczenia. Po śmierci ostatniego księcia zachodnio-pomorskiego zamek został włączony do Królestwa Polskiego i pełnił funkcje siedziby starosty królewskiego. Podczas wojny polsko-szwedzkiej zamek spłonął, pozostały tylko mury zewnętrzne. Obiekt został przejęty przez Brandenburgię, mimo iż formalnie wciąż był lennem polskim, w tym okresie częściowo go odbudowano. Następnie dobudowano budynek na potrzeby urzędu podatkowego i sądu, rozebrano natomiast Kancelarię Książęcą i Wieżę Bramną, a most zwodzony zastąpiono groblą. W XIX wieku mieściło się na zamku pruskie wiezienie oraz sąd. Natomiast w latach 30 XX wieku przystąpiono do pierwszych prac konserwatorskich, na mocy których odbudowano Wieżę Prochową, przebudowano Wieżę Bramną, zrekonstruowano sklepienia w „Domu Zakonnym” oraz przeprowadzono remont „Domu Książęcego” i „Domu Wdów”. Po II wojnie światowej na zamku mieściło się wiezienie NKWD. Ostatecznie zamek odbudowano w drugiej połowie XX wieku, umieszczając w nim Muzeum Zachodniokaszubskie, hotel z restauracją i bibliotekę, niestety w 1994 roku w Wieży Prochowej wybuchł pożar, a obecnie zamek dostępny jest dla turystów.
Szlak Zamków Gotyckich to miejsca warte uwagi zarówno dla pasjonatów historii i architektury, jak i turystów którzy szukają nowych atrakcji, albo też osób chcących spędzić wakacje lub weekend będąc zakwaterowanym w zamkowych komnatach.
